Oan cho Asen (Thạch Tín) rong nước mấm

Nhiều loại nước chấm bị tẩy chay oan. Ảnh minh họa. Nguồn: internet

Chiều 17/10/2016, Hội tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (Vinastas) công bố kết quả khảo sát nước mắm trên toàn quốc, với 3 ý chính sau:

– Có 101/150 (67,3%) mẫu khảo sát nhiễm ASEN TỔNG vượt quá ngưỡng quy định của Bộ Y tế, với hàm lượng asen dao động trên 1mg/L – 5mg/L.

– Đáng chú ý, độ đạm càng cao, tỉ lệ nhiễm asen càng lớn. Cụ thể 95,65% mẫu có độ đạm từ 40 trở lên đều có hàm lượng thạch tín vượt ngưỡng quy định.

– Tuy nhiên khi phân tích 20 mẫu chứa ASEN TỔNG vượt ngưỡng đều không phát hiện ASEN VÔ CƠ (hàm lượng asen vô cơ ở mức 0,01mg/L).

Không biết động cơ của công bố là gì, vì ai? nhưng xét về góc độ bảo vệ người tiêu dùng đây là một công bố hoàn toàn không cần thiết.  Xét về chuyên môn đây là công bố hoàn toàn sai, “đổi trắng thay đen” vì những lý do rất cơ bản sau:

1) Tất tật các hợp chất có chứa nguyên tố hóa học Asen tồn tại trong môi trường đất, nước, không khí, trong cơ thể mọi loài động, thực vật (kể cả con người, vi khuẩn, tảo đơn bào v.v..), trong mọi loại thực phẩm ăn uống (gạo, ngô, rau quả, thịt, cá, đường, sữa v.v.), trong mọi loại đồ nước uống đều được chia thành 2 loại, gọi tóm tắt là nhóm ASEN VÔ CƠ và nhóm ASEN HỮU CƠ. Asen vô cơ là những hợp chất có trước, asen hữu cơ được “sinh” ra sau.

2) VỀ CÁC HỢP CHẤT ASEN VÔ CƠ:  Chúng phổ biến và thông dụng trong sản xuất, đời sống: Nguyên tố Asen có tính chất kim loại và phi kim loại (á kim), asen trioxide As₂O₃, asen hydro AsH₃, quặng khoáng arsenopyrite FeAsS, asenat canxi Ca₃(AsO₄)₂, asenat đồng CuHAsO₃, axit asenic H₃AsO₄ với muối natri là Na₃AsO₄. Nguyên thủy các quặng, khoáng chất asen có rải rác rất ít và phân bố rất không đồng đều trong vỏ trái đất. Trong quá trình khai thác các quặng khác nhau và cả quặng asen, con người đã làm giàu, tinh chế, sản xuất ra các asen vô cơ dưới dạng các sản phẩm, ví dụ asenat đồng để làm men mầu xanh lấp lánh cho sơn tường, giấy dán tường, thuốc chống mối, mọt cho gỗ v.v…

Độc tính của các thạch tín vô cơ từ lâu được sử dụng, bào chế làm thuốc chữa bệnh như asen trioxide As₂O₃ , Na₃AsO₄ . Trong quá trình tinh chế, nung luyện quặng, giải phóng ra asen trioxide, bay phát tán, lan rộng trong không khí.  Các hợp chất asen vô cơ nói chung là độc, theo Cục đăng kiểm các bệnh và hóa chất độc của Hoa Kỳ (ATSDR)  khi uống một lượng nước lớn có chứa nồng độ của một asen vô cơ trên 60mg/L (10.000 lần cao hơn 80% mức qui định cho nước uống của Hoa Kỳ) sẽ chết; với nồng độ từ 0,3mg/L đến 30mg/L  (từ 100 – 10.000 lần cao hơn mức qui định) sẽ gây dị ứng, kích động dạ dày và ruột, gây đau bụng, nôn và tiêu chảy.

Loại trừ các trường hợp bị đầu độc cấp tính, liên quan đến sức khỏe thì đáng quan ngại nhất là tiếp xúc, phơi nhiễm với asen vô cơ lâu dài, mạn tính với những nguồn có nồng độ cao; đặc biệt đối với những người do tính chất công việc phải tiếp xúc thường xuyên; hay những vùng dân cư sử dụng nước giếng bị ô nhiễm asen do cấu tạo địa chất của vùng đó có chứa nhiều quặng, khoáng asenopyrite. Dấu hiệu thể hiện là những vẩy đen, đốm đen trên lòng bàn tay, chân tiến tới ung thư da.

3) VỀ CÁC HỢP CHẤT ASEN HỮU CƠ: Một thế giới đa dạng các loài vi sinh vật, vi khuẩn quanh chúng ta, ở trong đất, nước, trong không khí đã ngày đêm hoạt động không ngừng nghỉ để “ăn, khử” độc tính của các asen vô cơ, chuyển hóa chúng thành các asen hữu cơ (nguyên tố asen được liên kết hóa học trực tiếp với nguyên tố cacbon), và được lan truyền theo các mạng và chuỗi thức ăn, nên trong hầu hết các thực phẩm, thịt, cá và cơ thể người đều có chứa các asen hữu cơ. Do vậy, hầu hết các asen hữu cơ là không độc, không phải điều quan tâm ưu tiên của các cơ quan y tế, bảo vệ sức khỏe.

4) CÔNG BỐ ĐÃ HOÀN TOÀN SAI: Vì những lý do trên, trong y tế và bảo vệ sức khỏe, mối quan tâm hàng đầu là các asen vô cơ. Các qui chuẩn của mọi nước, trong đó có Việt Nam, của tổ chức Y tế thế giới ban hành nhằm kiểm soát tổng các hợp chất asen vô cơ có trong lương thực, thực phẩm, đồ ăn uống v.v. Tại QCVN 8-2:2011/BYT qui định như sau: Lượng ăn vào hàng tuần có thể chấp nhận được tạm thời đối với asen vô cơ là 0,015mg/kg thể trọng; và giới hạn ô nhiễm arsen (As) trong nước chấm là 1,0mg/L, trong bột gia vị là 5,0mg/kg, trong các sản phẩm sữa bột là 0,5mg/kg, trong rau quả khô là 1,0mg/kg  v.v..

VINASTAS cũng đã cho biết 20 mẫu chứa asen tổng vượt ngưỡng đều không phát hiện asen vô cơ (hàm lượng asen vô cơ ở mức 0,01mg/L). Đồng nghĩa với tất cả 100% các mẫu nước mắm đều thừa đạt chuẩn, thấp 100 lần dưới mức cho phép. Việc công bố vượt chuẩn rõ ràng là sai. Như vậy, trong TỔNG ASEN toàn là asen hữu cơ. VINASTAS công bố về nồng độ asen hữu cơ so với QCVN 8-2:2011/BYT về asen vô cơ rõ ràng là râu ông nọ cắm cằm bà kia. Đúng là nhầm lẫn dép trái với dép phải.

Oan cho asen/thạch tín hữu cơ trong nước chấm, cũng giống như oan cho các hợp chất phenol (phenolic compounds) là những dưỡng chất trong thực phẩm ăn uống hàng ngày, dược liệu quí lại bị qui kết là chất độc làm cá chết ngoài biển khơi tại 4 tỉnh duyên hải miền Trung hồi đầu tháng 4/2016.

Nguyễn Đức Thắng
Ba Sàm