GDP và SPI – Sự phát triển của một quốc gia

Chênh lệch về cơ hội. Ảnh: HM

GDP – Gross Domestic Product là tổng sản phẩm nội địa. GPD là giá trị thị trường của tất cả hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ra trong một quốc gia trong một năm. SPI là Social Progress Index – chỉ số phát triển xã hội bao gồm nhu cầu cơ bản của con người, nền tảng của cuộc sống (well-being) và cơ hội.

Hai con số này cần song hành trong một quốc gia khi nói về phát triển trong thế kỷ 21.

Tuần trước tôi thăm một người quen thuộc hàng đại gia, nhìn chiếc xe Lexus đời mới nhất, nhà cửa chỉ còn thiếu dát vàng bên trong, một bữa ăn tối chi hàng ngàn đô la (20 triệu VND) cho vài người.

Ngay hôm sau, về quê dịp Thanh minh viếng mộ cha mẹ, mấy chục anh chị em và các cháu quay quần quanh mâm cỗ xì xụp với chi phí hơn 2 triệu, dù ở quê cũng thuộc hàng kha khá. GPD của đại gia Hà Nội và người ở quê khác nhau xa vời.

Mới hôm qua, ngồi đợi người bạn ở 63 Lý Thái Tổ, tôi chụp vài bức ảnh tương phản giầu nghèo Prada và người bán hàng rong. Nhìn những hình ảnh đó, có ai tự hỏi, liệu GDP cao, nhưng cơ hội về phát triển có bình đẳng giữa lớp người lam lũ ngoài phố và nhóm đeo túi vài chục ngàn đô.

Trong cuộc hội thảo (26-3-2015) tại World Bank (Hoa Kỳ) vừa qua, ông Michael Green có đặt câu hỏi “When does economic growth lead to social progress? – Khi nào tăng trưởng kinh tế dẫn đến tiến bộ xã hội”.

Nhóm của ông (Social Progress Imperative) đã phát triển những chỉ số nhằm đưa ra những khiếm khuyết đứng phía sau dữ liệu GPD mà các nhà kinh tế và chính trị gia thường dùng để nói về một quốc gia. Mục đích chính là ngoài GDP, những thông số về đánh giá xã hội và sự đáp ứng của GPD đối với nhu cầu của dân chúng trong cùng một mặt bằng.

Theo ông, đã đến lúc cần đánh giá lại GPD theo một cách khác để đo độ tăng trưởng. GPD theo nghĩa hạn hẹp chỉ là số đô la trên đầu người hàng năm được chia đều. Thu nhập của một đại gia ăn một bữa 1000USD và một đại gia đình trong bữa cỗ 100 USD đều được cộng vào và chia trung bình.

Trên bục các chính trị gia thi nhau kể công GPD đang giúp đất nước cất cánh mà quên đi rằng, còn một số lượng không nhỏ dân chúng không được thụ hưởng con số GDP ấn tượng kia.

Cho tới nhiều năm qua, con số GDP tròn trĩnh đã bỏ qua sự công bằng nhất là sự công bằng về cơ hội của mọi người có được chia đều những gì mà GDP cao mang lại như giáo dục, y tế, giao thông, kiến trúc, các công trình công cộng.

GDP không được “chia đều” theo nghĩa mềm mới có cuộc nổi dậy mùa Xuân trên đường phố Arab.

Tunisia có GDP ấn tượng, phần trăm giảm nghèo được công nhận, nhưng dân chúng chán chường chính phủ tham nhũng và sự đàn áp tàn bạo bất đồng của an ninh và công an.

Chỉ số phát triển xã hội (Social Progress Index – SPI) được đưa ra nhằm “đo lường” cuộc sống của dân, nhất là kết quả về tiến bộ xã hội và môi trường được thể hiện như thế nào. SPI bao gồm 3 yếu tố: nhu cầu cơ bản của con người, nền tảng của cuộc sống (well-being) và cơ hội.

Social Progress Index có ba thành phần. Ảnh: SPI Web.

Basic Human Needs – Nhu cầu cơ bản: dinh dưỡng và y tế, nước sạch và vệ sinh, nơi ở và an toàn cá nhân.

Foundation of Well-being – Nền tảng cuộc sống: tri thức cơ bản, thông tin và truyền thông, chăm sóc sức khỏe và thể lực, bền vững trong kinh tế

Opportunity – Cơ hội: Quyền cá nhân, quyền tự vệ và lựa chọn, lòng vị tha và tham gia cộng đồng, được đào tạo tại những trung tâm giáo dục trình độ cao.

Con số “cứng nhắc” GDP dù ấn tượng cũng chưa nói hết được sự phát triển xã hội mang tính chiều sâu cho tới khi các nhà xã hội học đo được con số “phát triển mềm” của quốc gia. Tham khảo bảng SPI 2015 của các quốc gia tại đây.

Việt Nam chưa có thông số đầy đủ trong bảng, trong đó nhu cầu tối thiểu đứng thứ 74, nhưng cơ hội xếp hạng thứ 36, so với đầu bảng là Na Uy đứng thứ 81, chỉ cao hơn Iran, và một số nước châu Phi.

Sự liên quan mật thiết giữa GDP và SPI, kinh tế tăng trưởng và phát triển xã hội, như New Zealand hay Thụy Điển và các nước Bắc Âu đang đứng đầu danh sách cả hai thông số, mới nói lên thế nào là quốc gia phát triển.

Anh, Thụy Điển, Đức có SPI cao hơn hẳn Hoa Kỳ (đứng thứ 16) trong khi GDP của quốc gia này gần như đầu bảng.

Singapore có GDP cao gần nhất thế giới nhưng nếu lấy SPI áp cho quốc gia này, chưa chắc đã phải là sự lựa chọn của những người có học thức, vì tính chất độc tài để phát triển, quyền con người bị vi phạm.

GDP có thể phát triển rất nhanh, nhưng SPI cần nhiều thời gian hơn. Đứng sau SPI cao là thể chế chính trị minh bạch, luật pháp nghiêm minh, công bằng về cơ hội, quyền con người được đảm bảo.

Hiện nay giữa các nước có nền kinh tế đang lên, Paraguay là quốc gia đầu tiên đưa SPI vào trong kế hoạch phát triển, tương tự Brazil cũng tìm cách đưa con số quan trọng này vào các báo cáo kinh tế và xã hội.

Như ông Green kết luận trong hội thảo của World Bank “GDP là tốt, nhưng không nói hết toàn bộ câu chuyện phía sau. GPD không phải là mục tiêu cuối cùng. Cần có thêm sự lựa chọn, cơ hội phát triển.”

Nghĩ về người ăn bữa cỗ Thanh minh ở làng quê Ninh Bình và vị khách của bữa tiệc của đại gia ở Hà Nội, nhìn chị bán hàng rong trên phố Lý Thái Tổ và khách hàng xịn mua túi Prada sang trọng cách đó vài mét, nếu lấy GPD chia đều cho họ, có thể được một con số thuần túy toán học rất hay cho báo cáo trước kỳ đại hội hay tranh cử.

Chỉ khi cơ hội về giáo dục, về luật pháp, sự lựa chọn cá nhân, về quyền con người, được phân chia công bằng, môi trường được đảm bảo, thì lúc đó con số GDP – tăng trưởng kinh tế mới thực sự có giá trị khi SPI – chỉ số phát triển xã hội cũng tăng theo.

Hiệu Minh
Theo Blog Hiệu Minh