Bất ổn cá nhân và bất công xã hội làm kinh tế thất bại

Lại một lần nữa hai công trình nghiên cứu mới nhất chứng tỏ về mức độ quan trọng của vấn đề bất bình đẳng đang gây tác hại cho Hoa Kỳ. Thứ nhất, theo Báo cáo của cơ quan US Census Bureau năm 2014 về tình trạng thu nhập hằng năm và nghèo minh chứng rằng lợi tức của một người Mỹ bình thường vẫn còn tiếp tục trì trệ, cho dù tình trạng kinh tế được suy đoán là hồi phục sau thời kỳ Tổng Suy Trầm. Mức thu nhập trung vị của từng hộ gia đình, sau khi điều chỉnh giá lạm phát, vẫn còn ở dưới mức so với 25 năm trước đây.

Người ta thường nghĩ là sức mạnh nhất của Hoa Kỳ không phải là quyền lực quân sự, mà là hệ thống kinh tế làm cho thế giới phải ganh tị. Nhưng tại sao các nước khác cố ganh đua với một mô hình kinh tế mà phần lớn dân chúng, - đúng ra là đa số -, chịu cảnh lợi tức trì trệ, trong khi thu nhập của giới thượng tầng luôn tăng vụt?

Một công trình nghiên cứu thứ hai là Báo cáo của cơ quan United Nations Development Program´s Human Development năm 2014. Họ chứng thực các phát hiện này. Hàng năm, cơ quan UNDP phổ biến một bảng sắp hạng các quốc gia tính theo chỉ số phát triển con người (HDI). Chỉ số này kết hợp các mức độ khác của sự an lạc ngoài mức thu nhập, còn gồm thêm cả các vấn đề sức khoẻ và giáo dục. (Theo báo cáo này, Việt Nam chiếm hạng 121 trong tổng số 187 quốc gia và lãnh thổ, CTCND)

Nếu tính theo chỉ số HDI, Hoa Kỳ đứng sau Na Uy, Úc, Thụy Sĩ và Hoà Lan. Nhưng nếu điều chỉnh giá trị này theo điểm về bất quân bình, Hoa Kỳ tụt đến hạng 23, một tình trạng tệ hại nhất đối với một nước phát triển cao độ. Thực vậy, Hoa Kỳ thua cả Hy Lạp và Slovakia, những nước mà thông thường dân chúng không xem như là một mô hình khuôn mẩu hay là người cạnh tranh với Hoa Kỳ trong một bảng phân hạng cao thấp nào.

Báo cáo của cơ quan UNDP nhấn mạnh đến một khiá cạnh khác của thành tựu xã hội: đó là khả năng bị tổn thương. Báo cáo chỉ ra rằng trong khi một vài nước đã thành công trong việc đưa dân chúng thoát cảnh cùng cực, cuộc sống của một số nơi vẫn còn không ổn đinh. Một biến cố nhỏ, - thí dụ như cơn bạo bệnh trong gia đình -, có thể đẩy họ lại lâm vào cảnh cơ hàn. Cuộc đời bị tụt dốc là một đe dọa đích thực trong khi khả năng thăng tiến bị hạn chế.

Tại Hoa Kỳ, năng động để thăng tiến là chuyện nhiều về huyền thoại hơn là thực tế, trong khi tụt dốc và tổn thương là kinh nghiệm phổ biến tràn lan. Một phần trong vấn đề này là do hệ thống bảo hiểm sức khoẻ của Hoa Kỳ. Hệ thống này làm cho những người Mỹ nghèo luôn ở trong hoàn cảnh bất ổn, cho dù có biện pháp cải cách của Tổng thống Barack Obama.

Những thành phần tận cùng trong xã hội chỉ là một bước nhỏ thoát ra khỏi cảnh phá sản mà nó mang theo bao hệ lụy. Bệnh tật, ly dị và thất nghiệp thường đẩy họ đến bên bờ vực thẳm. Dự thảo luật Cải cách Bảo hiểm của Obama, còn gọi là Obamacare năm 2010, có mục tiêu cải thiện những đe doạ này - có nhiều biểu hiện tích cực cho thấy dự luật là một biện pháp giảm thiểu đáng kể cho số lượng người Mỹ không có bảo hiểm. Nhưng một phần do phán quyết của Tối Cao Pháp Viện và sự ngoan cố của các thống đốc và các nhà lập pháp thuộc Đảng Cộng Hoà trong 24 tiểu bang đã không chịu mở rộng chương trình bảo hiểm cho người nghèo (Medicaid) - cho dù chính quyền liên bang chi trả hầu hết toàn bộ chi phí -, nên trước cũng như sau gì cũng có đến 41 triệu người không được bảo hiểm. Khi bất bình đẳng kinh tế chuyển sang thành bất bình đẳng chính trị - như trong một phần lớn đã xãy ra tại Hoa Kỳ- , chính quyền ít quan tâm đến các nhu cầu của những người thuộc hạ tầng xã hội.

Không phải chỉ có các chỉ số tính theo TSLQG hay HDI phản ảnh được sự thay đổi qua thời gian hay sự dị biệt giữa các nước về khả năng bị tổn thương. Ngay tại Hoa Kỳ và các nơi khác có một sự tụt hậu rõ rệt về mức an toàn. Ai có công ăn việc làm, thì cũng lo sợ liệu có khả năng còn giữ được việc hay không; ai thất nghiệp cũng mang nỗi lo làm sao tìm được việc.

Sự suy sụp kinh tế gần đây làm tiêu tan cơ nghiệp của nhiều người. Tại Hoa Kỳ, ngay cả sau khi tình hình thị trường cổ phiếu được hồi phục, tài sản tính theo trung vị đã giảm đi hơn 40% từ năm 2007 đến năm 2013. Điều này có nghĩa là làm cho bậc cao niên và giới đang sắp vào tuổi nghĩ hưu lo âu hơn về mức sống. Hằng triệu người Mỹ mất nhà, hàng triệu người lâm vào cảnh bất ổn không biết mình có thể sẽ bị mất nhà trong tương lai không.

Những bất an này phụ thêm vào các nổi bất an khác mà người Mỹ đã phải đối phó từ lâu. Tại các nội thành trong nước, hàng triệu giới trẻ người Mỹ gốc Nam Mỹ và châu Phi phải đối đầu với một hệ thống tư pháp và cảnh sát bất công và hoạt động kém; ai mà vượt đường của cảnh sát trong đêm, gặp đúng người khó chịu, có thể lãnh án tù không lý do - hoặc chịu hậu quả trầm trọng hơn.

Đã từ lâu, châu Âu ý thức được tầm quan trọng để giải quyết vấn đề khả năng bị tổn thương bằng cách cung ứng một hệ thống bảo hiểm xã hội. Người châu Âu công nhận rằng một hệ thống bảo hiểm xã hội tốt đẹp có thể cải thiện toàn bộ thành tựu kinh tế, khi cá nhân càng muốn chấp nhận có nhiều nguy hiểm, thì có thể đưa tới tình trạng tăng trưởng kinh tế cao hơn.

Những hiện nay tại nhiều nơi trong châu Âu, tỷ lệ thất nghiệp cao (trung bình là 12% và là 25% tại những nước bị ảnh hưởng nặng nhất), kết hợp với việc cắt giảm mức bảo hiểm xã hội do chính sách tiết kiệm, cả hai làm gia tăng về khả năng tổn thương mà không hề có trước đây. Hậu quả của vấn đề là mức suy giảm về an lạc xã hội của con người có thể tăng cao hơn so với mức đã đề ra theo các biện pháp tính theo TSLQG - những số liệu này vốn dĩ đã là đen tối, nhưng tại hầu hết các nước cho thấy rằng lợi tức thực sự tính theo đầu người, sau khi đã điều chỉnh lại do lạm phát, hiện nay tại nhiều nước thấp hơn so với trước thời khủng hoảng – làm cho nữa thập niên đã phải mất đi.

Báo cáo của Uỷ Ban Quốc tế về Lượng định Thành quả Kinh tế và Tiến bộ Xã hội (mà tôi là người chủ trì) nhấn mạnh rằng TSLQG không phải là một thước đo phù hợp để đánh giá nền kinh tế phát triển tốt đẹp. Báo cáo của hai cơ quan US Census Bureau và UNDP nhắc chúng ta lại về tầm quan trọng của nhận thức này. Chúng ta đã phí phạm quá nhiều thời gian để suy nghĩ về cách suy tôn khái niệm TSLQG này.

Cho dù chỉ số TSLQG có tăng nhanh đến đâu, khi nền kinh tế thất bại trong việc cung ứng những thành quả cho phần lớn dân chúng, mà họ phải đương đầu với bất trắc ngày một gia tăng, thì theo ý nghĩa cơ bản nhất, đó là một nền kinh tế thất bại. Và các chính sách, giống như chính sách khắc khổ, làm gia tăng bất an và làm giảm đi mức thu nhập và lối sống cho phần lớn dân chúng, trong ý nghĩa nền tảng, đó là những sách lược thất bại.

Joseph E. Stiglitz, đoạt giải Nobel về Kinh tế, Giáo sư Đại học Columbia, Chủ tịch Uỷ Ban Tư Vấn Kinh tế của Tổng Thống Bill Clinton và Phó Chủ Tịch Ngân hàng Thế giới. Tác phẩm mới nhất mà ông viết chung với Bruce Greenwald là Creating a Learning Society: A New Approach to Growth, Development, and Social Progress.

NEW YORK – Two new studies show, once again, the magnitude of the inequality problem plaguing the United States. The first, the US Census Bureau’s annual income and poverty report, shows that, despite the economy’s supposed recovery from the Great Recession, ordinary Americans’ incomes continue to stagnate. Median household income, adjusted for inflation, remains below its level a quarter-century ago.

It used to be thought that America’s greatest strength was not its military power, but an economic system that was the envy of the world. But why would others seek to emulate an economic model by which a large proportion – even a majority – of the population has seen their income stagnate while incomes at the top have soared?

A second study, the United Nations Development Program’s Human Development Report 2014, corroborates these findings. Every year, the UNDP publishes a ranking of countries by their Human Development Index (HDI), which incorporates other dimensions of wellbeing besides income, including health and education.

America ranks fifth according to HDI, below Norway, Australia, Switzerland, and the Netherlands. But when its score is adjusted for inequality, it drops 23 spots – among the largest such declines for any highly developed country. Indeed, the US falls below Greece and Slovakia, countries that people do not typically regard as role models or as competitors with the US at the top of the league tables.

The UNDP report emphasizes another aspect of societal performance: vulnerability. It points out that while many countries succeeded in moving people out of poverty, the lives of many are still precarious. A small event – say, an illness in the family – can push them back into destitution. Downward mobility is a real threat, while upward mobility is limited.

In the US, upward mobility is more myth than reality, whereas downward mobility and vulnerability is a widely shared experience. This is partly because of America’s health-care system, which still leaves poor Americans in a precarious position, despite President Barack Obama’s reforms.

Those at the bottom are only a short step away from bankruptcy with all that that entails. Illness, divorce, or the loss of a job often is enough to push them over the brink.

The 2010 Patient Protection and Affordable Care Act (or “Obamacare”) was intended to ameliorate these threats – and there are strong indications that it is on its way to significantly reducing the number of uninsured Americans. But, partly owing to a Supreme Court decision and the obduracy of Republican governors and legislators, who in two dozen US states have refused to expand Medicaid (insurance for the poor) – even though the federal government pays almost the entire tab – 41 million Americans remain uninsured. When economic inequality translates into political inequality – as it has in large parts of the US – governments pay little attention to the needs of those at the bottom.

Neither GDP nor HDI reflects changes over time or differences across countries in vulnerability. But in America and elsewhere, there has been a marked decrease in security. Those with jobs worry whether they will be able to keep them; those without jobs worry whether they will get one.

The recent economic downturn eviscerated the wealth of many. In the US, even after the stock-market recovery, median wealth fell more than 40% from 2007 to 2013. That means that many of the elderly and those approaching retirement worry about their standards of living. Millions of Americans have lost their homes; millions more face the insecurity of knowing that they may lose theirs in the future.

These insecurities are in addition to those that have long confronted Americans. In the country’s inner cities, millions of young Hispanics and African-Americans face the insecurity of a dysfunctional and unfair police and judicial system; crossing the path of a policeman who has had a bad night may lead to an unwarranted prison sentence – or worse.

Europe has traditionally understood the importance of addressing vulnerability by providing a system of social protection. Europeans have recognized that good systems of social protection can even lead to improved overall economic performance, as individuals are more willing to take the risks that lead to higher economic growth.

But in many parts of Europe today, high unemployment (12% on average, 25% in the worst-affected countries), combined with austerity-induced cutbacks in social protection, has resulted in unprecedented increases in vulnerability. The implication is that the decrease in societal wellbeing may be far larger than that indicated by conventional GDP measures – numbers that already are bleak enough, with most countries showing that real (inflation-adjusted) per capita income is lower today than before the crisis – a lost half-decade.

The report by the International Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress (which I chaired) emphasized that GDP is not a good measure of how well an economy is performing. The US Census and UNDP reports remind us of the importance of this insight. Too much has already been sacrificed on the altar of GDP fetishism.

Regardless of how fast GDP grows, an economic system that fails to deliver gains for most of its citizens, and in which a rising share of the population faces increasing insecurity, is, in a fundamental sense, a failed economic system. And policies, like austerity, that increase insecurity and lead to lower incomes and standards of living for large proportions of the population are, in a fundamental sense, flawed policies.

Joseph E. Stiglitz

Joseph E. Stiglitz, a Nobel laureate in economics and University Professor at Columbia University, was Chairman of President Bill Clinton’s Council of Economic Advisers and served as Senior Vice President and Chief Economist of the World Bank. His most recent book, co-authored with Bruce Greenwald, … read more